เต็งเฮีย 丁香

เต็งเฮีย กานพลูเป็นไม้ยืนต้นขนาดย่อม ดอก รสร้อน สรรพคุณ บำรุงธาตุ แก้ปวดท้อง แน่น จุกเสียด แก้รำมะนาด แก้ปวดฟัน

กานพลูเป็นดอกตูมแห้งของพืชที่มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Syzygium aromaticum (L.) Merr. & L.M. Perry ในวงศ์ Myrtaceae ไม้ต้น สูง 9-20 เมตร กิ่งก้านเป็นรูปทรงกระบอก แตกกิ่งต่ำ ลำต้นตั้งตรง เปลือกเรียบ สีเทาออกขาว ใบเป็นใบเดี่ยว เรียงตรงข้าม รูปใบหอก รูปรีแคบ หรือ รูปไข่กลับ แคบ กว้าง 2.5-5.5 ซม ยาว 6-13.5 ปลายแหลม โคนสอบแคบยาว ขอบเรียบ แผ่นใบด้านบนเป็นมัน มีต่อมน้ำมันมาก เส้นแขนงใบข้างละ 15-20 เส้น ปลายเส้นโค้งจดกับเส้นถัดไปก่อนถึงขอบใบ ก้านใบเล็กเรียว ยาว 1-2.5 ซม ช่อดอก แบบช่อกระจุกแยกแขนง ออกที่ปลายกิ่ง ยาวได้ถึง 5 ซม ช่อย่อยแบบช่อเชิงหลั่นแต่ละช่อมี 3 ดอก ก้านช่อดอกสั้นมากหรือยาวได้ถึง 1 ซม ใบประดับและใบประดับย่อยรูปสามเหลี่ยม ยาว 2-3 มล ดอกสีขาวอมเขียว สีเหลืองอ่อนหรือสีเหลืองอมเขียว ก้านดอกยาว 3-7 มม ฐานดอกรูปทรงกระบอกแคบ ยาวประมาณ 1 ซม เป็นสัน โคนค่อนข้างแคบ กลีบเลี้ยงสีเขียวและเปลี่ยนเป็นสีแดงเมื่อดอกบาน โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอดยาว 5-7 มม ปลายแยก 4 แฉก รูปไข่แคบ ยาว 3-4 มม ปลายแหลม ขอบเรียบ ใส กลีบดอกมี 4 กลีบ รูปขอบขนานหรือกลม ยาว 7-8 มม ขอบเรียบใส มีต่อมน้ำมันมาก ร่วงง่าย เกสรเพศผู้มีจำนวนมาก ร่วงง่าย ก้านชูอับเรณูยาว 7.1-7.4 มม อับเรณูรูปไข่หรือรูปขอบขนานแกมรูปไข่ ยาวประมาณ 0.5 มม รังไข่กึ้งใต้วงกลีบ มี 2 ช่อง แต่ละช่องมีออวุลจำนวนมาก ก้านเกสรเพศเมียยาวประมาณ 4 มม ผล แบบผลมีเนื้อหนึ่งถึงหลายเมล็ด รูปขอบขนานแกมรูปไข่กลับ กว้างประมาณ 1.5 ซม ยาว 2-2.5 ซม มักมีกลีบเลี้ยงติดทนที่ปลายผล แก่จัดสีแดง เมล็ดมี 1 เมล็ด รูปขอบขนาน ยาวประมาณ 1.5 ซม มีร่องด้านเดียว

กานพลูเป็นพืชพื้นเมืองของหมู่เกาะโมลุกกะ Molucca ประเทศอินโดนีเซีย นำไปปลูกในเขตร้อนทั่วโลก ในประเทศไทยนำมาปลูกบ้างแต่ไม่แพร่หลาย มีปลูกมากที่จังหวัดจันทบุรี และ ชุมพร ชอบขึ้นในที่ร่วนซุย การระบายน้ำดี มีความชื้นสูง ฝนตกชุก ขึ้นได้ดีบนพื้นราบตั้งแต่ระดับน้ำทะเล จนถึงประมาณ 900 เมตร

กานพลูรูปคล้ายลูกโกร่งบดยา ยาว 1-2 ซม สีน้ำตาลแกมสีแดง หรือ สีน้ำตาลเข้ม ส่วนล่างเป็นฐานดอกรูปถ้วยลักษณะคล้ายก้าน รูปทรงกระบอกค่อนข้างแบนหรือเป็นสันสี่เหลี่ยม ตัน กว้างประมาณ 4 มม ยาว 1-1.3 ซม หนาประมาณ 2 มม มีต่อมน้ำมันกระจายอยู่ทั่วไป ส่วนบนมีกลีบเลี้ยง 4 กลีบ รูปสามเหลี่ยม ยาวประมาณ 3 มม กางออก ถัดเข้าไปเป็นกลีบดอก 4 กลีบ บาง ซ้อนเหลื่อมและโค้งเข้าหากันหุ้มรอบเกสรเพศผู้ซึ่งมีจำนวนมากและเกสรเพศเมียไว้ทำให้มีลักษณะเป็นก้อนกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง ประมาณ 5 มม สีจางกว่าส่วนโคน กลิ่นหอมเฉพาะ รสเผ็ดร้อน และ ชา

กานพลูมีองค์ประกอบหลักเป็นน้ำมันระเหยง่าย volaile oil ร้อยละ 14-23 และกรดแกลโลแทนนิก gallotannic acid ร้อยละ 10-13 น้ำมันกานพลูประกอบด้วยสารกลุ่มเทอร์พีนอยด์ terpenoids หลายชนิด ที่สำคัญ คือ ยูจีนอล eugenol ซึ่งมีมากถึงร้อยละ 60-90 นอกจากนั้น ยีงมีแอลฟาแคริโอฟิลลีน alpha-caryophyllene, บีตาแคริโอฟิลลีน beta-caryophyllene, อะเซทิลยูจีนอล acetyl eugenol, เมทิลเอมิคคีโตน methyl amyl ketone, แซวิคอล chavicol เป้นต้น

ตัวยาที่มีคุณภาพดีต้องเป็นดอกขนาดใหญ่ แห้งสนิท สีแดงอมม่วง มีน้ำมันมาก และไม่ได้สกัดเอาน้ำมันออก (กานพลุที่สกัดเอาน้ำมันออกแล้ว จะมีสรรพคุณทางยาต่ำ) กลิ่นฉุน รสเผ็ดจัด

กานพลู รสเผ็ด อุ่น มีฤทธิ์ให้ความอบอุ่นกับกระเพาะอาหาร กระจายความเย็น ระงับปวด สรรพคุณแก้อาเจียน แก้สะอึกเนื่องจากความเย็น แก้ปวดท้องน้อยเนื่องจากระบบกระเพาะอาหารเย็น นอกจากนี้ยังมีฤทธิ์ให้ความอบอุ่นแก่ระบบไต เสริมหยาง แก้อวัยวะเพศไม่แข็งตัว มดลูกเย็นเป็นต้น

ดอกกานพลูแห้งที่ยังไม่ได้สกัดเอาน้ำมันออก รสเผ็ดร้อน กลิ่นหอมจัด สรรพคุณแก้ท้องเสีย ขับลม แก้ท้องอืดท้องเฟ้อ ใช้ดับกลิ่นปาก น้ำมันกานพลูใช้เป็นยาขับลม ยาฆ่าเชื้อโรค ใส่ฟันฆ่าเชื้อและเป็นยาชาเฉพาะที่ ช่วยระงับอาการปวดฟัน ใช้แก้โรครำมะนาด ใช้ระงับกลิ่นปาก